Het Lange Termijn Investeringsplan (LTIP) wordt voor het eerst gepresenteerd in de begroting voor het jaar 2025. Al langere tijd is de wens voor de lange termijn meer integraal inzicht te krijgen in benodigde en gewenste investeringen.

Het LTIP van Rijswijk is een instrument dat ondersteunt bij besluitvorming over het strategisch en verantwoord investeren in de toekomst van de gemeente. Hierbij moeten verschillende maatschappelijke, financiële en infrastructurele aspecten in balans worden gebracht. Beter inzicht maakt het mogelijk investeringsprioriteiten af te stemmen op beleidsdoelen, de beschikbare middelen en de maatschappelijke behoeften van vandaag en morgen. De belangrijkste doelstellingen van het LTIP zijn:

1. Duurzaamheid en toekomstbestendigheid

• Infrastructuur en milieu: Investeringen richten op projecten die de gemeente toekomstbestendig maken, zoals het verbeteren van wegen, duurzame energieprojecten, klimaatadaptatie, en het verduurzamen van gemeentelijke gebouwen.

• Milieu-impact: Groene en duurzame investeringen om de ecologische voetafdruk te verkleinen en te voldoen aan klimaatdoelstellingen.

2. Financiële stabiliteit en veerkracht

• Financiële gezondheid: Een evenwicht tussen inkomsten en uitgaven waarborgen, en het voorkomen van te hoge schulden. De LTIP raakt hier aan de financiële gezondheid van Rijswijk.

• Beheersing van risico's: Risico's inschatten en beheersmaatregelen treffen om onverwachte financiële tegenvallers te voorkomen.

3. Economische en sociale ontwikkeling

• Lokale economie versterken: Investeren in projecten die de lokale economie bevorderen, zoals infrastructuur voor bedrijven, toerisme, en de ontwikkeling van nieuwe woon- en werkgebieden.

• Leefbaarheid en welzijn: Bijdragen aan de kwaliteit van leven van inwoners door te investeren in sociale voorzieningen, scholen, sportfaciliteiten, gezondheidszorg en culturele projecten.

4. Voorzien in groei en demografische veranderingen

• Woningbouw en infrastructuur: Inspelen op de groei van de stad, vergrijzing en andere demografische veranderingen door tijdig te investeren in nieuwe woonwijken, scholen, zorgvoorzieningen en openbare ruimten.

• Mobiliteit en bereikbaarheid: Verbeteren van het openbaar vervoer, wegen en fietspaden om de mobiliteit en bereikbaarheid in de gemeente te bevorderen.

5. Verhoging van efficiëntie en innovatie

• Slimme technologieën: Investeren in slimme en innovatieve technologieën, zoals digitale diensten en slimme infrastructuren om efficiënter te opereren en kosten te besparen.

• Digitalisering van dienstverlening: Gemeentelijke processen moderniseren en digitaliseren om inwoners en bedrijven beter van dienst te kunnen zijn.

6. De gemeenteraad en het college beter in positie brengen

• Prioritering van investeringen: Niet alles kan tegelijk, goed plannen en prioriteren is de kunst.

• Kaderstelling en budgetrecht: De raad heeft het budgetrecht en stelt de kaders, het college werkt binnen de kaders de investeringsvoorstellen uit.

7. Betrekken van de gemeenschap en transparantie

• Participatie en overleg: Inwoners betrekken bij de planning en uitvoering van investeringsprojecten. Door inspraak en participatie kunnen projecten beter aansluiten op de wensen en behoeften van de gemeenschap.

• Transparantie: Zorgen voor een transparant investeringsbeleid, zodat inwoners en belanghebbenden inzicht hebben in de gemaakte keuzes en de financiële implicaties daarvan.

Startfoto 2025

De totstandkoming van deze eerste versie van de LTIP kende een lange aanloop. Vooral omdat het over de (verre) toekomst gaat, er een behoorlijke complexiteit speelt doordat Rijswijk groeit en er verschillende onderdelen van de gemeentelijke organisatie betrokken zijn. Daarom is gekozen voor een aanpak waarbij we beginnen vanuit het hier en nu: de startfoto 2025.

Uitgangspunt voor de LTIP versie 1 is de vaste activa op de balans per 1 januari 2024. Op de balans staan de investeringen die in het verleden gedaan zijn, de oudst geregistreerde investering is uit 1956. Het betreft investeringen waarvan de economische levensduur verstreken is (geheel afgeschreven) en investeringen die op 1 januari 2024 een boekwaarde hadden.

Vanuit de balans per 1 januari 2024 kunnen we vooruit kijken: wat gebeurt er in de komende vijf begrotingsjaren (korte termijn)? En wat in de periode 2029 tot en met 2034 (middellange termijn)? En wat na 2035 (lange termijn)?

Balans 1 januari 2024

Op de balans per 1 januari 2024 heeft het totaal van de Vaste Activa een boekwaarde van € 234 mln. De totale oorspronkelijke investeringssom bedroeg € 696,2 mln. en er is € 64,9 mln. aan bijdragen van derden ontvangen voor de investeringen.

In de huidige begrotingsperiode lopen de begrote afschrijvingslasten op van € 11,0 mln. in 2025 tot € 14,3 mln. in 2028. Deze stijging komt vanuit de investeringen uit het Investeringsprogramma 2024. De grootste stijging zit bij Bedrijfsgebouwen en Grond-, weg- en waterbouwkundige werken.

In het investeringsprogramma zijn de concrete investeringen voor de korte termijn opgenomen zoals die nu bekend zijn. Vanuit de vastgoedportefeuille, gebiedsontwikkelingen, Stadsbeheer en Rijswijk Buiten worden ook uitwerkingen voor de middellange en lange termijn gemaakt. Die zijn nog niet in deze startfoto opgenomen. De groei van de stad zit dus nog maar voor een gedeelte in deze LTIP, de volgende versie van de LTIP (kadernota 2025) zal uitgebreider zijn op dit punt.

Korte termijn: economische levensduur verstreken

In onderstaand overzicht wordt per jaarschijf de activa gepresenteerd waarvan de economische levensduur op korte termijn (2025 tot en met 2029) verstreken is. In totaal gaat het om 196 activa met een totale investeringssom van € 44 mln. Voor de afgeschreven activa is het relevant te bezien in hoeverre de vervangingsinvestering kan worden uitgesteld. Niet alle activa waarvan de economische levensduur is verstreken moet per direct vervangen worden. Dat levert tijdelijk ruimte op in de begroting.

Middellange termijn: economische levensduur verstreken

In onderstaand overzicht wordt per jaarschijf de activa gepresenteerd waarvan de economische levensduur op middellange termijn (2030 tot en met 2034) verstreken is. In totaal gaat het om 230 activa met een totale investeringssom van € 45,8 mln. en een bijbehorende jaarlijkse kapitaallast van € 2,2 mln.

Investeringsprogramma

Onderstaand wordt een samenvatting van het investeringsprogramma 2025 gepresenteerd. Hierin zijn 150 investeringsprojecten opgenomen, met een totale investeringswaarde van € 89 mln. De bijdrage van derden in deze investeringen zijn begroot op € 8,1 mln.

NB: in het huidige investeringsprogramma zijn nog niet de (des)investeringen voor de middellange en lange termijn opgenomen vanuit de vastgoedportefeuille, gebiedsontwikkelingen, Rijswijk Buiten en Stadsbeheer. Die verrijking krijgt in de volgende versie van de LTIP vorm.

Conclusies, inzichten en vervolgstappen

Uit deze eerste versie van het LTIP zijn de volgende conclusies, inzichten en verwachtingen te trekken:

• De verwachting is dat investeringen zullen toenemen zowel in volume als in prijs. Prijzen van vervangingsinvesteringen zullen hoger zijn dan de afgeschreven activa die zij vervangen door inflatie. Daarnaast zal het volume toenemen door de groei van de stad maar ook door het toekomst bestendig maken van Rijswijk, zoals door klimaatadaptatie.Investeren in slimme en innovatieve technologieën is nodig om efficiënter te opereren en kosten te besparen;

• Het LTIP heeft een directe en indirecte relatie met exploitatielasten. Naast de kapitaallasten die een direct gevolg zijn van investeringen, zijn onderhoud en energielasten dat indirect. Life cycle costing is een methodiek om verschillende investeringen met elkaar te vergelijken. Er wordt niet alleen gekeken naar de kapitaallasten van verschillende investeringen maar ook naar de onderhoud- en energiekosten die gerelateerd zijn aan de investering. Dat betekent dat een duurdere investering die met lagere exploitatielasten (inclusief kapitaallasten) gepaard gaat aantrekkelijker is dan een initieel goedkopere investering met hogere exploitatielasten door bijvoorbeeld hogere onderhoudslasten en/of energielasten. Kortom: we moeten bij het LTIP ook de exploitatielasten onderzoeken en meewegen in de keuzes die we maken. De samenhang is belangrijk;

• Investeringen worden gefinancierd met eigen en vreemd vermogen. Dat komt tot uiting in de rentelasten die onderdeel zijn van de kapitaallasten. Die rentelasten kunnen worden gedempt door slim financiering aan te trekken. Maar worden ook bepaald door ontwikkelingen in de wereld die van invloed zijn op het rentepercentage. En daar hebben we als Rijswijk geen invloed op. Wel hebben we invloed op de hoogte van het eigen vermogen. Die is de laatste jaren geslonken door jaarrekeningtekorten. Dat betekent dat de verhouding eigen/vreemd vermogen ongunstiger wordt als het volume en prijs van investeringen toenemen. Het vreemd vermogen wordt relatief steeds hoger wat nadelig is voor de hoogte van de rente waarmee we de kapitaallasten van investeringen berekenen;

• Samenhangend met het voorgaande punt heeft een lager eigen vermogen invloed op de solvabiliteit. Solvabiliteit is een term die aangeeft of een gemeente financieel gezond is. Hoe meer eigen vermogen, hoe minder afhankelijk van leningen, vreemd vermogen, om investeringen te financieren. De solvabiliteit geeft de verhouding tussen eigen vermogen en vreemd vermogen weer. Stijging van volume en prijs van investeringen zonder dito groei van het eigen vermogen zorgt voor verhoging van het vreemd vermogen wat de solvabiliteit verslechtert.

Motie Meerjarenoverzicht kosten herinrichtingen infrastructuur

In de raad van 9 juli 2024 is een motie ingediend. De strekking van de motie is de behoefte aan een meerjarenplan over de kosten en de planning van grootschalige investeringen in de Rijswijkse infrastructuur. Periodiek worden beheerplannen door de raad vastgesteld. Daarin staan de exploitatielasten waaronder de kapitaallasten ten gevolge van investeringen. De investeringen maken onderdeel uit van de beheerplannen (bestaand areaal) en mobiliteitsstrategie (nieuwe investeringen). In deze begroting staan in het investeringsplan 2025 (zie de financiële begroting, onderdeel investeringsplan) de investeringen in meer details die er ten opzichte van het investeringsplan 2024 bij gekomen zijn. De investeringen uit de beheerplannen en gekozen intensiveringen (de investeringen) uit de kadernota maken onderdeel uit van het investeringsplan 2025 of eerdere jaren (beheerplannen). Deze eerste versie van het LTIP is de aanzet om meer integraal inzicht te krijgen in de daarnaast benodigde en gewenste investeringen gerelateerd aan de behoefte van vandaag en morgen. En de beschikbare middelen daarvoor.

Vervolgproces

Bij de kadernota 2026 wordt het LTIP geactualiseerd en uitgebreid. Hierbij zullen we in bijzonder aandacht besteden aan:

Korte termijn: realiteitsgehalte investeringsplan. Hoe volledig is het huidige investeringsplan? Lukt het om de investeringen in de geplande jaren uit te voeren?  De ervaring in het verleden heeft geleerd dat we erg ambitieus zijn, dat investeringen vaak naar latere jaren verschuiven. En kunnen we, ondanks de via de kadernota toegepaste langere afschrijvingstermijnen, nog langer doen met afgeschreven activa?

Korte en middellange termijn: economische levensduur en vervanging. Wat zijn de bedragen aan kapitaallasten die in de toekomst vrij vallen doordat activa economisch zijn afgeschreven? Welke nieuwe kapitaallasten hebben we te dekken? Wat is het verschil tussen die twee?

Middellange en lange termijn: ontwikkelingen toevoegen. Staan alle investeringen erin om Rijswijk toekomstbestendig te maken? Welk beeld levert het toevoegen van de vastgoedportefeuille, de gebiedsontwikkelingen, de buitenruimte (Stadsbeheer) en Rijswijk Buiten op?

Relevante wet- en regelgeving

Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten

Voor de opzet en inhoud van de begroting en jaarrekening gelden wettelijke eisen die zijn vastgelegd in het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV). Uitgangspunt van het BBV is dat de begroting en jaarstukken allereerst voldoen aan de informatiebehoefte van de gemeenteraad. Dit vanwege het budgetrecht dat een van de belangrijkste rechten van de gemeenteraad is. Het budgetrecht van de raad houdt in dat het college in principe alleen uitgaven kan doen en verplichtingen kan aangaan na toestemming ofwel autorisatie van de raad. Met het vaststellen van de gemeentelijke begroting geeft de raad het college deze toestemming.

Notitie Materiële Vaste Activa commissie BBV

Deze notitie geeft een overzicht van alle relevante aspecten van materiële vaste activa met betrekking tot vraagstukken van begroting en verantwoording voor gemeenten. Hoofdstuk 2 van deze notitie is specifiek bedoeld voor raadsleden.

Financiële verordening gemeente Rijswijk 2023

De gemeentewet geeft aan dat elke gemeente een verordening opstelt waarin de uitgangspunten van het financiële beleid en beheer zijn vastgelegd, zoals de autorisatie van investeringsbudgetten en waardering en afschrijving van vaste activa.

Wet financiering decentrale overheden

De Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) bevordert een solide financieringswijze bij openbare lichamen. Doel is het vermijden van grote fluctuaties in de rentelasten van openbare lichamen, die mogelijk consequenties kunnen hebben voor hun financiële positie

Begrippenlijst

Materiele Vaste activa:

Onder materiële vaste activa worden de bezittingen van een gemeente verstaan waarvan het daarvoor benodigde vermogen voor een periode langer dan een jaar is vastgelegd. Materiële vaste activa worden in het dagelijks leven aangeduid als investeringen of kapitaalgoederen. Voorbeelden van materiële vaste activa zijn: grond, bedrijfsgebouwen, weg- en waterbouwkundige werken, vervoermiddelen.

Financiële Vaste Activa:

Onder financiële vaste activa verstaan we alle financiële bezittingen die langer dan één jaar onderdeel zijn van een gemeente zoals deelnemingen.

Immateriële vaste activa:

Vaste activa die betrekking hebben op niet-tastbare kapitaalgoederen zoals bijdragen aan activa in eigendom van derden.

Onderscheid economisch en maatschappelijk nut:

Investeringen hebben een economisch nut indien zij verhandelbaar zijn of indien ze bijdragen aan het genereren van middelen. Investeringen met een maatschappelijk nut zijn activa die geen economisch, maar uitsluitend een maatschappelijk nut hebben.

Verschil economische en technische levensduur:

De technische levensduur is de periode waarin vaste activa functioneren. Na deze periode zijn de vaste activa versleten of kapot. De economische levensduur is de periode waarbij het gebruik van vaste activa economisch verantwoord is, daarna worden de kosten (bijvoorbeeld onderhoudskosten) te hoog. De technische levensduur is dus (bijna) altijd langer dan de economische levensduur.

Afschrijving:

Afschrijving is de boekhoudkundige waardevermindering van een investering in een bepaalde periode. De afschrijving start per 1 januari van het jaar volgend op het jaar van verkrijging of gereedkomen van de investering.

Kapitaallasten:

De som van rente en afschrijving. De rente wordt berekend over de boekwaarde.

Boekwaarde:

De boekwaarde is gelijk aan de aanschafprijs van vaste activa minus de cumulatieve afschrijvingen (alle afschrijvingen tot nu toe).